Χειρόγραφα

Έκταση Αρχείου χειρόγραφων συλλογών

Το Αρχείο περιλαμβάνει 1525 χειρόγραφες συλλογές γλωσσικού υλικού, η έκταση των οποίων υπερβαίνει τις 310.000 σελίδες. Το περιεχόμενο αυτών των συλλογών αφορά προφορικό διαλεκτικό λόγο. H συγκέντρωσή τους άρχισε προ εκατονταετίας, αρκετά από αυτά όμως έχουν γραφτεί το 2ο μισό του 19ου αιώνα και η γλωσσική κατάσταση που απεικονίζουν είναι ακόμη πιο παλιά. Το Αρχείο δεν έπαψε να εμπλουτίζεται συνεχώς, και σήμερα αυξάνεται με ρυθμό 10 συλλογών περίπου το έτος.

Η γεωγραφική προέλευση των χειρογράφων του Αρχείου του ΙΛΝΕ αποτυπώνεται στον χάρτη εδώ. 

Προέλευση Χειρογράφων

Τα χειρόγραφα προέρχονται κατά σειρά αξιολόγησης:

• από τις ετήσιες αποστολές  καταγραφής προφορικού λόγου των ερευνητών του Κέντρου που υπηρέτησαν το έργο του Ιστορικού Λεξικού, από το 1908 και εξής. Τα χειρόγραφα των ερευνητών του Κέντρου περιέχουν επιστημονικά τεκμηριωμένο γλωσσικό υλικό και αποτελούν την πλουσιότερη (στην Ελλάδα και το εξωτερικό) σωζόμενη μαρτυρία και παρακαταθήκη για τις νεοελληνικές διαλέκτους,

• από δωρεές της "Εν Αθήναις Γλωσσικής Εταιρείας", η οποία προκηρύσσει διαγωνισμούς συλλογής διαλεκτικού υλικού, που το δωρίζει ακολούθως στο Κέντρο,

• από τη δωρεά 80 χφφ. από τον "Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως" (Από τον ΕΦΣΚ έχουν δωρηθεί συνολικά 191 χειρόγραφα. Τα 80 από αυτά έχουν αντιγραφεί και περιλαμβάνονται στο Αρχείο των εν χρήσει 1455 χειρογράφων του ΙΛΝΕ. Τα υπόλοιπα 111 είναι ιδιαίτερα φθαρμένα και για την προστασία τους δεν περιλαμβάνονται στα εν χρήσει χειρόγραφα, αλλά βρίσκονται σε ειδικό Αρχείο), 

• από ερασιτέχνες συλλογείς, ιδίως διδασκάλους και άλλους λογίους, οι οποίοι καταγράφουν στο ιδίωμα ήθη και έθιμα, τοπωνύμια, πληροφορίες, ιστορίες, μύθους, άσματα και, γενικά, μνημεία λόγου του τόπου τους. Συνήθως το υλικό αυτό δεν έχει την απαιτούμενη επιστημονική εξειδίκευση και αξιοπιστία, είναι όμως αποτέλεσμα φιλότιμων προσπαθειών.

Σημασία του υλικού που διασώζεται στο Αρχείο Χειρογράφων

• πρόκειται για καταγραφές προφορικού λόγου από όλα τα μέρη, εντός και εκτός Ελλάδος, όπου μιλιέται ή μιλήθηκε, η Ελληνική.
• χρονικά καλύπτει τη Νεοελληνική γλώσσα στην κοινή της μορφή και, κυρίως, στις διαλεκτικές της ποικιλίες τα τελευταία 170 χρόνια.

Κατάσταση του Αρχείου Χειρογράφων και διάσωσή του

Το παλαιότερο χειρόγραφο του ΙΛΝΕ έχει γραφτεί το 1854, ενώ 103 ακόμη χειρόγραφα είναι του 19ου αιώνα. Ο ορατός κίνδυνος να καταστραφεί το Αρχείο λόγω της ευπάθειας του χαρτιού, της παλαιότητας των χειρογράφων και της συχνής χρήσης τους επιβάλλει τη διάσωσή του. Στη δεκαετία του '70 έγινε μια προσπάθεια διάσωσης με φωτογράφηση. Δημιουργήθηκε ένα αρχείο φίλμς που περιλαμβάνει περίπου 650 από τα χφφ. του Αρχείου. Τα τελευταία χρόνια η διάσωση προσανατολίζεται οριστικά στις νέες τεχνολογίες. Σήμερα επιχειρείται σταδιακά η συνολική ψηφιακή διάσωση των χειρογράφων και η βελτίωση της εικόνας των πρωτοτύπων. Παράλληλα οργανώνεται η μετατροπή του περιεχομένου των χειρογράφων σε ηλεκτρονικά αρχεία κειμένων.