Ιστορία της Βιβλιοθήκης

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ

ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

 

Ίδρυση και σκοπός

Η Βιβλιοθήκη συστάθηκε με την ίδρυση της Ακαδημίας Αθηνών (18. 3. 1926) για την υποστήριξη του ερευνητικού και επιστημονικού έργου του Ιδρύματος και των Κέντρων αυτού. Με το από 1966 Ν.Δ. 4545 (ΦΕΚ 190 Α΄) ορίσθηκαν ακριβέστερα τα σχετικά με την επιμέλεια, φύλαξη, συντήρηση και καταγραφή των εισερχομένων επιστημονικών βιβλίων και περιοδικών και οι όροι χρήσεως του εν γένει υλικού.

Η Βιβλιοθήκη τελεί υπό την εποπτεία της Εφορευτικής Επιτροπής, η οποία αποτελείται από τους Γραμματείς των τριών Τάξεων, τον Γραμματέα των Δημοσιευμάτων και τον Γενικό Γραμματέα ως Πρόεδρο.

 

Υλικό και Συλλογές

 

Το υλικό της Βιβλιοθήκης (βιβλία, περιοδικά, χάρτες, χειρόγραφα, αρχειακό υλικό, κτλ.) προέρχεται από δωρεές, ανταλλαγές και αγορές. Η Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών αποτελείται από την Κεντρική Βιβλιοθήκη που στεγάζεται στο Μέγαρο της Ακαδημίας και τα παραρτήματα αυτής που στεγάζονται στα ερευνητικά Κέντρα της Ακαδημίας.

Πολύ πρώιμα, τρία – τέσσερα χρόνια μετά την ίδρυση της Ακαδημίας, η Βιβλιοθήκη άρχισε να εμπλουτίζεται με πολύτιμες συλλογές, προερχόμενες από δωρεές λογίων και ακαδημαϊκών της ημεδαπής και αλλοδαπής. Οι σημαντικότεροι δωρητές βιβλιοθηκών είναι: Ξενοφών Σιδερίδης, Γ. Μαυροκορδάτος – Γ. Μπαλτατζής, Τιμολέων Ηλιόπουλος, Ε. Δ. Ροΐδης, Δημ. Αιγινίτης, Ταμείον Ανταλλαξίμων, Κων/νος Καραθεοδωρή, η εν Αθήναις Επιστημονική Εταιρεία, Γ. Αρβανιτίδης, Αναστάσιος Σταμούλης, Παν. Αριστόφρων, Γιάννης Βλαχογιάννης, Αντ. Μανούσης, Λ. Φιλιππίδης, Ναδίρα Σκυλλίτση, Ερρίκος Σκάσης, Γ. Πετρόπουλος, Έφη Κασιμάτη, Ξενοφών Ζολώτας, Περικλής Θεοχάρης, Κων/νος Τούντας, Α. Καραντώνης, Απόστολος Σαχίνης, κ.ά.

Η Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών συγκαταλέγεται στις 5 μεγαλύτερες βιβλιοθήκες της Ελλάδας. Η συλλογή της περιλαμβάνει τουλάχιστον 220.000 τίτλους βιβλίων και 3500 περιοδικών (συνολικά περίπου 500.000 τόμους)

Ακόμα, στην Βιβλιοθήκη φυλάσσονται αυτόγραφα σπουδαίων λογοτεχνών και λογίων, όπως του Σολωμού, του Κοραή, του Κ. Οικονόμου, του Ν. Γ. Πολίτη, του Αλ. Ραγκαβή, του Εμμ. Ροΐδη κ.ά. και πολύτιμες αρχειακές συλλογές ιστορικού, γλωσσικού, λαογραφικού, κ.ά. υλικού.

 

Η επιμέλεια του υλικού και οι προσπάθειες καταλογογράφησης.

 

(α) 1926 – 1956: Σχηματισμός και αναζητήσεις.

 

Κατά την πρώτη αυτή περίοδο δεν υπήρξε μόνιμος υπάλληλος – βιβλιονόμος για την επιμέλεια του υλικού ούτε ορισμένος χώρος φυλάξεώς του, αν και ήδη οι αυτοτελείς βιβλιογραφικές μονάδες ανήλθαν το 1959 στις 30.000 περίπου, μεταξύ των οποίων και οι σπουδαίες συλλογές Σιδερίδη, Μαυροκορδάτου, Ηλιοπούλου, Ροΐδη, Αιγινίτου, Ταμείου Ανταλλαξίμων, Καραθεοδωρή, Επιστημονικής Εταιρείας. Κατά την περίοδο αυτήν η επιμέλεια του υλικού ήταν ευκαιριακή, όπως η επί συμβάσει υπηρεσία του Ιωάννη Συκουτρή, κατά τα έτη 1929 – 1931, η εποπτεία της βιβλιοθήκης από τον έφορο των Γραφείων της Ακαδημίας Γ. Βέλτσο τα έτη 1938 – 1940 και η ανάθεση της τακτοποίησης του υλικού στους έχοντες διαφορετικό έργο υπαλλήλους της Ακαδημίας Χαρίλαο Σταυρίδη και Μάριο Θεοδωράκη. Το 1951 ανετέθη το έργο της καταλογογράφησης στον Δημ. Μάργαρη, αλλά η προσπάθεια δεν τελεσφόρησε. Επανελήφθη από το επόμενο έτος 1952 για δύο – τρία χρόνια με υπεύθυνο τον Διευθυντή Α΄ της Εθνικής Βιβλιοθήκης Ε. Π. Φωτιάδη. Το αποτέλεσμα δεν ήταν το αναμενόμενο. Τα δελτία ήταν ελλιπή, γι’ αυτό και η χρησιμότητά τους περιορισμένη.

 

(β) 1956 – 1990: Οι προϋποθέσεις της ανάπτυξης.

 

Το 1956 εξασφαλίσθηκαν οι προϋποθέσεις ώστε το πάσης φύσεως υλικό (βιβλιακό και αρχειακό) να αποτελέσει τη βάση για τη λειτουργία βιβλιοθήκης. Το 1956 προσελήφθη για πρώτη φορά μόνιμος βιβλιονόμος ο Ιορδάνης Τ. Βαμβακίδης, φιλόλογος και συγγραφέας με ευρεία παιδεία, που έθεσε τις βάσεις για την οργάνωση και καταλογογράφηση του υλικού κατά τα 25 χρόνια της συνεχούς υπηρεσίας του (1956 – 1980). Κατά το ίδιο έτος άρχισε να λειτουργεί και το αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης στην Μεγάλη (ανατολική) Αίθουσα, όπου μεταφέρθηκε ο μεγαλύτερος όγκος του υλικού και των συλλογών.

Το 1956 ανετέθη στο Διευθυντή και το συντάκτη του Μεσαιωνικού Αρχείου Μαν. Μανούσακα και Λ. Βρανούση, αντιστοίχως, η ταξινόμηση των σπουδαίων συλλογών Σιδερίδη, Μαυροκορδάτου, Καραθεοδωρή, οι οποίες έλαβαν τότε και την οριστική τους θέση. Λεπτομερής έκθεση και σχέδιο για την ταξινόμηση όλου του υλικού υπέβαλε τότε (1956) ο Μαν. Μανούσακας, το οποίο δημοσιεύθηκε στα Πρακτικά της Ακαδημίας (ΠΑΑ, 31 (1956) 497 – 504). Την ίδια περίοδο (1958 – 1959) συνεργείο υπό την εποπτεία του Δ/ντού του Μεσαιωνικού Αρχείου Μαν. Μανούσακα, αποτελούμενο από τους Ιορδ. Βαμβακίδη (βιβλιονόμο), Δημ. Οικονομίδη και Βασ. Σφυρόερα (συντάκτες), κατέγραψε λεπτομερώς το βιβλιακό και περιοδικό υλικό, το οποίο ανερχόταν στις 30.000 περίπου βιβλιογραφικές μονάδες.

Κατά την διεύθυνση της Βιβλιοθήκης από τον Ιορδ. Βαμβακίδη υπηρέτησαν επ’ ολίγον η Γραμματική Αλατζόγλου (1963) και η Ρέα Λαζοπούλου (1952 – 1956). Ως μόνιμοι υπάλληλοι της Βιβλιοθήκης υπηρέτησαν συστηματικά η φιλόλογος Μαρία Παπαβρανούση – Δριβαλιάρη, η οποία και ως υπάλληλος (1966 – 1980) και ως διευθύνουσα (1981 – 1987) προσέφερε πολλά στο έργο της Βιβλιοθήκης με τις γνώσεις και την αγάπη για το βιβλίο. Το 1972 προσελήφθη κατόπιν διαγωνισμού στην βιβλιοθηκονομία και στην ξένη γλώσσα ο φιλόλογος Κ. Γ. Κασίνης, ο οποίος υπηρέτησε ως υπάλληλος (1972 – 1987) και ως διευθυντής της Βιβλιοθήκης (1988 – 1998) παράλληλα με την υπηρεσία του στο Πανεπιστήμιο ως καθηγητής.

Κατά την περίοδο αυτήν επί προεδρίας Λεωνίδα Ζέρβα μετεφέρθη το μεγαλύτερο μέρος του υλικού στο ισόγειο της Ανατολικής πτέρυγας, όπου ήταν παλαιότερα εγκατεστημένα τα ερευνητικά κέντρα του Ιδρύματος. Με την αφορμή αυτή έγινε καλύτερη ταξινόμηση του υλικού και παράλληλα με την συστηματική εισαγωγή όλων των εντύπων άρχισε και η καταλογογράφηση των σπουδαιότερων συλλογών.

 

(γ) 1990 – 2001: Η αναδιοργάνωση

 

- Ο χώρος

Ο χώρος από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ήταν πλέον ανεπαρκής ένεκα της ραγδαίας αύξησης του υλικού από δωρεές και ανταλλαγές, με αποτέλεσμα να δίνονται πλέον προσωρινές λύσεις για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Η ριζική αντιμετώπιση του προβλήματος άρχισε έπειτα από εισήγηση του Δ/ντού της Βιβλιοθήκης, την υποστήριξη της Εφορευτικής Επιτροπής και της Συγκλήτου και κυρίως την αποφασιστικότητα και τις οργανωτικές ικανότητες του Γεν. Γραμματέα και Προέδρου της Εφορευτικής Επιτροπής Περικλή Θεοχάρη. Με συντονισμένες ενέργειες της Ακαδημίας και την αποφασιστική υποστήριξη του τότε Υπουργού Παιδείας Ακαδημαϊκού Κων/νου Δεσποτόπουλου απελευθερώθηκε το δυτικό τμήμα του ισογείου με την μεταστέγαση των Γενικών Αρχείων του Κράτους σε άλλο χώρο. Έγινε ενοποίηση του χώρου και εγκατάσταση εκατοντάδων νέων βιβλιοστασίων και άλλου σύγχρονου εξοπλισμού.

 

- Η ανάπτυξη και αναταξιθέτηση

Στον ενοποιημένο χώρο έγινε πλέον η ανάπτυξη και η λειτουργικότερη αναταξιθέτηση του υλικού. Με βάση το σχέδιο αυτό, στην ανατολική πτέρυγα αναταξιθετήθηκε το βιβλιακό υλικό όλων των επιστημών, καθώς και οι συλλογές της τουρκόφωνης ελληνικής φιλολογίας και των σπανίων και πολυτίμων. Στον ίδιο χώρο διαμορφώθηκε αίθουσα, όπου εγκαταστάθηκε το μηχανογραφικό κέντρο και αίθουσα των πολλαπλών αντιτύπων. Στη δυτική πτέρυγα μετεφέρθησαν όλα τα επιστημονικά περιοδικά και η Βιβλιοθήκη Γ. Πετροπούλου. Στο μεγάλο διάδρομο που ενώνει τις δύο πτέρυγες εγκαταστάθηκαν μερικές από τις σημαντικότερες δωρεές (Σκάσση, Μανούση, Βλαχογιάννη, Ζολώτα, Κουμανούδη, Σκυλλίτση, Θεοχάρη).

 

- Το Αρχείο Δημοσιευμάτων

Στο Ν.Δ. 4545 / 1966 προβλεπόταν: «εκ των δημοσιευμάτων της Ακαδημίας τέσσερα αντίτυπα κατατίθενται εις την Βιβλιοθήκην, τα δε λοιπά, τουλάχιστον 100, φυλάσσονται εις την Αποθήκην αυτής υπό του Επιμελητού». Η πρόβλεψη εφαρμόστηκε την ίδια περίοδο. Έτσι σχηματίσθηκε το Αρχείο Δημοσιευμάτων και εγκαταστάθηκε σε ξεχωριστή αίθουσα της δυτικής πτέρυγας, το οποίο πλουτίζεται συνεχώς.

 

- Αυτοματοποίηση

Έως τότε η καταλογογράφηση γινόταν σε δελτία. Από το 1990 άρχισε η αυτοματοποίηση των λειτουργιών της Βιβλιοθήκης με την προμήθεια του απαραίτητου εξοπλισμού, την εγκατάσταση και λειτουργία δικτύου μεταξύ των Κέντρων Ερεύνης και σύνδεση με το διαδίκτυο, τη λειτουργία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και την συμμετοχή στην οριζόντια δράση των Πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών για την ανταλλαγή πληροφοριών.

Η αυτοματοποίηση των λειτουργιών της βιβλιοθήκης υποστηρίζεται από το σύστημα GEAC – Advance. Για την περιγραφική καταλογογράφηση χρησιμοποιούνται οι AACR2, για δε την ταξινόμηση του υλικού υιοθετήθηκε το διεθνές ταξινομικό σύστημα DDC (Dewey Decimal Classification).

 

- Ερευνητικά Προγράμματα

Βιβλιογραφική Έρευνα και Τεκμηρίωση: Το πρόγραμμα διήρκεσε από το 1991 – 1995 και πραγματοποίησε τον στόχο του που ήταν η έρευνα και καταλογογράφηση των σπανίων συλλογών Μαυροκορδάτου, Καραθεοδωρή, Σταμούλη, Αιγινίτου, Τιμ Ηλιοπούλου, Γ. Πετροπούλου, Εμμ. Ροΐδη.

Εθνική Ταινιοθήκη Εντύπων: Επιστημονικός υπεύθυνος του Προγράμματος, ήταν ο καθηγητής Μαν. Μανούσακας, στον οποίο οφείλεται και η ιδέα για την μικροφωτογράφηση των εντύπων που συγκροτούν την ελληνική βιβλιογραφία από τον ΙΕ΄- ΙΗ΄ αι. και την κατασκευή αντιγράφων για την διάσωση του υλικού και την διευκόλυνση της έρευνας. Το πρόγραμμα διήρκεσε τρία έτη (1995 – 1997) και εκτελέστηκε με επόπτη τον ίδιο, συντονιστή τον Δ/ντή της Βιβλιοθήκης καθηγητή Κ. Γ. Κασίνη και τεχνικό σύμβουλο τον Δ/ντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης, Αν. καθηγητή Γ. Μπώκο. Στο πλαίσιο του προγράμματος συγκροτήθηκε βιβλιογραφικό αρχείο όλων των εγγραφών περιόδου και άρχισε η πιλοτική εφαρμογή του, δηλ. η μικροφωτογράφηση του υλικού.

 

δ) 2002 – 2007: H μετάβαση στις νέες τεχνολογίες

 

Υλοποιούνται προγράμματα εκσυγχρονισμού της Βιβλιοθήκης τα οποία συμβάλλουν στην αποτελεσματικότερη βιβλιοθηκονομική διαχείριση των συλλογών, τη βελτίωση και την επέκταση των υπηρεσιών προς τους χρήστες.

 

 -«Εκσυγχρονισμός της Βιβλιοθήκης της Ακαδημίας Αθηνών» του ΕΠΕΑΕΚ (2002 – 2006) με επιστημονικό υπεύθυνο τον Γενικό Γραμματέα και Πρόεδρο της Εφορευτικής Επιτροπής της Βιβλιοθήκης Νικόλαο Ματσανιώτη.

 

Έργα του προγράμματος αυτού είναι:

α) η αναδρομική καταλογογράφηση των συλλογών που δεν έχουν ακόμη καταλογογραφηθεί. Με αυτό το έργο καταλογογραφούνται οι πολύτιμες συλλογές που προέρχονται από δωρεές. Με την ολοκλήρωση του έργου ο κατάλογος της βιβλιοθήκης  περιλαμβάνει περί τις 150.000 εγγραφές.

β) η αγορά σύγχρονου ηλεκτρονικού εξοπλισμού ικανού να υποστηρίξει τις νέες υπηρεσίες της Βιβλιοθήκης.

β) ο εμπλουτισμός των συλλογών με νέες πηγές πληροφόρησης.

γ) η βιβλιοδεσία τευχών περιοδικών.

δ) η ψηφιοποίηση και προβολή αξιόλογου υλικού της Βιβλιοθήκης.

 

-«Εξοπλισμός της Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Ακαδημίας» του ΕΤΠΑ. (2002 – 2004) με επιστημονικό υπεύθυνο τον Γενικό Γραμματέα και Πρόεδρο της Εφορευτικής Επιτροπής της Βιβλιοθήκης Νικόλαο Ματσανιώτη.

Το έργο που υλοποιήθηκε είχε στόχο την τοποθέτηση και λειτουργία τροχήλατων βιβλιοστασίων σε συλλογές της Βιβλιοθήκης με σκοπό την εξοικονόμηση χώρων για την ασφαλή φύλαξη του βιβλιακού υλικού, την αναταξιθέτηση και οριστική ταξιθέτησή του, προκειμένου να εξασφαλισθεί η με τον καλύτερο τρόπο διαχείριση και διάθεση των συλλογών στο αναγνωστικό κοινό.

 

ε) Οριζόντια Δράση Βιβλιοθηκών

 

Επί γραμματείας του Ν. Ματσανιώτη η Βιβλιοθήκη παρακολουθεί πλέον ενεργά τις εξελίξεις στο χώρο των Βιβλιοθηκών, συνεργάζεται με τις άλλες ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες και διαμορφώνει νέες υπηρεσίες.

1. Έγινε μέλος της Κοινοπραξίας των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών

2. Από το 2002 συμμετέχει στο Συλλογικό Κατάλογο Περιοδικών του Εθνικού Δικτύου Επιστημονικών και Τεχνολογικών Βιβλιοθηκών

 

δ) 2008 – : H εξωστρεφής προσέγγιση

 

Από το 2008 η Βιβλιοθήκη μπαίνει σε μια νέα φάση υπό τη διεύθυνση της Βιβλιοθηκονόμου-Αρχειονόμου Ειρήνης Τσούρη. Στο προσωπικό προστίθεται το 2014 η βιβλιοθηκονόμος Ελένη Ματσρογεωργίου.

 

Συντάσσεται από το προσωπικό και ψηφίζεται από τη Σύγκλητο ο πρώτος Κανονισμός Λειτουργίας της Βιβλιοθήκης.

 

Αναδιαμορφώνονται ριζικά οι χώροι της. Επεκτείνονται τα κυλιόμενα  βιβλιοστάσια για εξοικονόμηση ωφέλιμου χώρου και αποκτάται νέος εξοπλισμός.

 

Παράλληλα, λαμβάνουν χώρα δράσεις εξωστρέφειας. Ξεναγήσεις σε συλλόγους, σχολεία και ομάδες επισκεπτών. Στο πλαίσιο των δράσεων αυτών πραγματοποιείται τον Οκτώβριο του 2014 η πρώτη έκθεση σπάνιου έντυπου, χειρόγραφου και αρχειακού υλικού από τη συλλογή της, με πολύ μεγάλη επιτυχία.

 

Το 2010 ξεκινάει το έργο της σύνταξης της Ελληνικής Βιβλιογραφίας του 20^ου αιώνα, ζητούμενο χρόνων της ερευνητικής κοινότητας.

Συγχρόνως, η βιβλιοθήκη ψηφιοποιεί και συντηρεί βιβλία, χάρτες και χειρόγραφα που έχει στη συλλογή της.  Ολοκληρώνεται η ψηφιοποίηση των Πρακτικών, των Πραγματειών, της «Ελληνικής Βιβλιοθήκης» και των «Μνημείων της Ελληνικής Ιστορίας» της Ακαδημίας Αθηνών από το 1926 έως το 2014, καθώς  και οι βιβλιογραφίες των Γκίνη-Μέξα, Legrand και Θωμά Παπαδόπουλου. Ψηφιοποιούνται επίσης  η μεγάλη συλλογή των «Καραμανλίδικων», η μοναδική στην Ελλάδα συλλογή Ελληνικών σχολικών και άλλων εκδόσεων των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης, (Ροστόβ Ντον, 1932-1935), εφημερίδες και περιοδικά του 19^ου αιώνα και εκατοντάδες σπάνιες εκδόσεις από τον 16^ο ως τον 20ό αιώνα.