"Η Γερμανική Υπηρεσία Προστασίας της Τέχνης της Wehrmacht στην Ελλάδα κατά την Κατοχή", επιστημονική ανακοίνωση του Ακαδημαϊκού κ. Βασιλείου Χ. Πετράκου, Συνεδρία της 12ης Νοεμβρίου 2020

 

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΗΣ WEHRMACHT ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ

 

Πρὶν ἀπὸ τὰ μέσα τῆς Κατοχῆς, στὶς 15 Φεβρουαρίου  1943, ἡ Ἀρχαιολογικὴ Ὑπηρεσία τοῦ ὑπουργείου Παιδείας ἀποφάσισε  τὴν καταγραφὴ τῶν ζημιῶν ποὺ εἶχαν γίνει στὶς ἀρχαιότητες ἀπὸ τὶς πολεμικὲς ἐπιχειρήσεις καὶ ἀπὸ ἐνέργειες τῶν τριῶν στρατῶν κατοχῆς, ὁρίζοντας ὡς ἐπιτροπὴ καταγραφῆς τὸν Χρῆστο Καροῦζο καὶ τὸν Γιάννη Μηλιάδη. Μὲ τὸν καιρὸ στὴν ἐπιτροπὴ προστέθηκαν ὁ νεοδιορισμένος Ἔφορος Μαρίνος Καλλιγᾶς, ὁ Ἐπιμελητὴς Νικόλαος Ζαφειρόπουλος καὶ ὁ διοικητικὸς Γρηγόριος Ἀνδρουτσόπουλος. Τὸ 1946 ὁ ἀπολογισμὸς αὐτὸς δημοσιεύτηκε σὲ μικρὸ κακοτυπωμένο τόμο. Τὰ ὅσα περιέχονται ἔχουν ὡς πηγὴ ἐκθέσεις τῶν Ἐφόρων καὶ Ἐπιμελητῶν Ἀρχαιοτήτων καὶ  αὐτοψίες, ὅπου ἦταν δυνατὸν νὰ γίνουν, μετὰ τὴ λήξη τοῦ πολέμου, ὡς καὶ τῆν ἀλληλογραφία τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ὑπηρεσίας μὲ τὶς Ἀρχὲς Κατοχῆς.

Στὴν Ἑλλάδα ὑπῆρχε ὡς ξένο ἐπιστημονικὸ ἵδρυμα, ἀπὸ τὸ 1874, τὸ Γερμανικὸ Ἀρχαιολογικὸ Ἰνστιτοῦτο (Deutsches Archaologisches Institut, Abteilung Athen, D.A.I.) τὸ ὁποῖο  εἶχε ὡς  προϊσταμένη ἀρχὴ τὸ Κεντρικὸ Ἀρχαιολογικὸ Ἰνστιτοῦτο τοῦ Βερολίνου τοῦ ὁποίου Διευθυντὴς κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Πολέμου (1937-1945) ἦταν ὁ Martin Schede.

Ὁ Walther Wrede, διευθυντὴς τοῦ Ίνστιτούτου τῆς Ἀθήνας (1937-1944), ἀνώτερο ναζιστικὸ στέλεχος, ἐπικεφαλῆς στὴν Ἑλλάδα, ἀπὸ τὸ 1935, τοῦ τοπικοῦ τμήματος τοῦ κόμματος National-Sozialistische Deutsche Arbeiter Partei  (NSDAP) δέν ἀπελάθηκε κατά τήν κήρυξη τοῦ ἑλληνογερμανικοῦ πολέμου καί τήν 27 Ἀπριλίου 1941 βρισκόταν στήν Ἀθήνα. Ὡς Διευθυντής τοῦ Ἰνστιτούτου ἐξακολουθοῦσε νά ἀσκεῖ νά ἴδια ἀρχαιολογικά καθήκοντα, ὅπως καί πρίν, χωρίς φανερή ἐπέκταση τῶν ἁρμοδιοτήτων του. Ἡ κομματική του ἰδιότητα τόν ἔκαμε σημαντικό παράγοντα ἀνάμεσα στούς Γερμανούς. Ἡ δραστηριότητα τοῦ Ἰνστιτούτου συνεχίστηκε, κυρίως στήν Ὀλυμπία ὃπου τόν κύριο ρόλο εἶχε ὁ Emil Kuntze (1901-1994), παλαιός φίλος Ἑλλήνων ἀρχαιολόγων, μέ σύζυγο Ἑλληνίδα. Δέν ἒπαψε νά μελετᾶ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Κατοχῆς κυρίως τά χαλκᾶ ἀρχαῖα τοῦ ἱεροῦ.

Ὁρισμένα μέλη τοῦ ’Ινστιτούτου στρατεύτηκαν καί ὑπηρέτησαν στήν Ἑλλάδα μέ στολή, ὃπως ὁ ἐπιγραφικὸς Werner Peek (1904-1994), πού δέν παρέλειψε νά ἀσχοληθεῖ μέ τήν εἰδικότητά του, τίς ἐπιγραφές, καί ὁ Frank Brommer (1911-1993), ὁ κατόπιν μελετητής τοῦ γλυπτοῦ διακόσμου τοῦ Παρθενῶνος.  Ἐπιστρατευμένος μέ βαθμό ὑπαξιωματικοῦ ἦταν ὁ Roland Hampe (1908-1981), μέλος τοῦ Ἰνστιτούτου πρίν ἀπό τόν πόλεμο, καί μέ σύζυγο Ἑλληνίδα. Ὁ ἲδιος λέγει πὼς ἀπέφυγε στήν ἀρχή νά ἀποκαλύψει τίς σχέσεις του μέ τήν Ἑλλάδα καί τή γνώση πού εἶχε τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας. Στήν Ἑλλάδα βρισκόταν  πρίν ἀπό τόν πόλεμο καί ὁ Gabriel Welter (1890-1954). Εἶχε κάμει πολυετεῖς ἀνασκαφές στήν Αἴγινα καί μετά τήν Κατοχή παρέμεινε στήν Ἑλλάδα. Στὴν Αἴγινα κατὰ τὴν Κατοχὴ εἶχε ὡς βοηθὸ τὸν Κύπριο φυλακισμένο γιὰ ἀντιστασιαὴ δράση Ροδίωνα Γεωργιάδη ὁ ὁποῖος πέθανε σὲ φυλακὴ τῆς Γερμανίας στὶς 16 Ὀκτωβρίου 1944 .

Μορφωτικός ἀκόλουθος στή Γερμανική Πρεσβεία τῆς Ἀθήνας ἦταν ὁ ἀρχαιολόγος Erich Böhringer (1897-1971) φίλος τῶν νεανικῶν χρόνων τῶν δύο ἀδελφῶν Stauffenberg, τοῦ Alexander καί τοῦ Berthold. Ὁ Böhringer μετά τόν πόλεμο διατέλεσε Διευθυντής τοῦ Κεντρικοῦ Γερμανικοῦ Ἀρχαιολογικοῦ Ἰνστιτούτου στό Βερολίνο.

Ο γερμανικός στρατός, εὐθύς ὡς ἐπιτέθηκε ἐναντίον τῆς Ἑλλάδας, μερίμνησε γιά τή δημιουργία εἰδικῆς Ὑπηρεσίας Προστασίας τῶν μνημείων τῆς τέχνης πού θά δροῦσε  καί ὡς σύνδεσμος μέ τίς ἁρμόδιες ἑλληνικές ἀρχές (Befehlshaber Sudgriechenland, Referat Kunstschutz). Ὅμοιες ὑπηρεσίες ὑπῆρχαν καὶ στὶς ὑπὸ γερμανικὴ κατοχὴ χῶρες τῆς Εὐρώπης. Ἡ ἑλληνικὴ περίπτωση ἦταν ἰδιότυπη, γιατὶ ὑπῆρχε, ἀπὸ τὸ 1874, τὸ Γερμανικὸ Ἀρχαιολογικὸ Ἰνστιτοῦτο καὶ οἱ σχέσεις του μὲ τὴν Ἑλληνικὴ Ἀρχαιολογικὴ Ὑπηρεσία ἦταν καθορισμένες καὶ παγιωμένες. Προϊστάμενος τῆς, συντομογραφικῶς πλέον, Kunstschutz ὁρίστηκε ὁ ἐξ ἀπονομῆς ταγματάρχης Hans Ulrich von Schonebeck (1904-1944 ) ἀρχαιολόγος,  πού εἶχε ἀσχοληθεῖ εἰδικά μέ τά ρωμαϊκά μνημεῖα τῆς Θεσσαλονίκης. Τὸν Schönebeck καὶ τὶς ἀπόψεις του γιὰ τὰ πράγματα , τοὺς Ἕλληνες καὶ τὴν Ἑλλάδα μποροῦμε νὰ τὸν δοῦμε στὰ ἔγγραφά του καὶ σὲ λίγες ἐπιστολές πρός τόν καθηγητή τῆς ἀρχαιολογίας Αndreas Rumpf.  Στὶς ἐπιστολὲς διηγεῖται τίς ἐνέργειες του στήν Ἑλλάδα καί τίς ἐντυπώσεις ἀπό τίς σχέσεις του μέ τήν Ὑπηρεσία. Βρισκόταν στό Παρίσι κατά τήν ἐπίθεση ἐναντίον τῆς Ἑλλάδος καί μετατέθηκε τηλεφωνικῶς στήν Ἀθήνα. Στὰ μέσα τοῦ 1942 μετατέθηκε στὸ Ρωσικὸ μέτωπο καὶ μετὰ τὴν ἐκεῖ κατάρρευση βρέθηκε στὴ Νορμανδία ὅπου καὶ σκοτώθηκε μετὰ τὴν ἀπόβαση τῶν Συμμάχων.

Παράλληλα πρός τό Ἰνστιτοῦτο πού τηροῦσε, κατά τό δυνατόν, τούς νόμους τοῦ ἑλληνικοῦ Κράτους, ἐργάστηκαν στήν Ἑλλάδα ἀρχαιολόγοι μέ τήν ὑποστήριξη ἢ τήν προτροπή τῶν στρατηγῶν-διοικητῶν μεγάλων μονάδων. Στήν Κρήτη ἒκαμαν ἀνασκαφές οἱ Roland Hampe, Ulf Jantzen, Heinrich Drerup, Ernst Kirsten, Gabriel Welter, Kimon Grundmann, August Schorgendorfer. Στή Θεσσαλονίκη ὁ Dr Stossel, ὁπλίτης ναυτικῆς Ὑπηρεσίας κατὰ τὸν Χαρ. Μακαρόνα, στήν Παλατίτσα ὁ Dr Ehner ὑπαξιωματικὸς ἀρχαιολόγος, στή Λάρισα ὁ μηχανικός (Baurat) Kuthe. Μέ τήν ἀνασκαφή του ἐκεῖ καί τήν ἀδυναμία παρακολούθησής της ἀπό τόν ἐντεταλμένο Ἓλληνα Ἐπιμελητή Γεώργιο Μπακαλάκη συνδέεται καί ἡ ἀπώλεια χρυσοῦ στεφανιοῦ πού εἶχε βρεθεῖ σέ τάφο. Ἀνασκαφὲς κοντά στή Χαλκίδα ἔκαμαν  ὁ Siegfried Lauffer  καί  ὁ Richard Harder, ἑλληνιστής, μέλος τῆς NS-Dozentebund, καθηγητὴς στὸ πανεπιστήμιο τοῦ Μονάχου.

Στή Μακεδονία βρισκόταν κατά τήν Κατοχή, μέ τόν βαθμό τοῦ λοχαγοῦ, ὁ ἐπιγραφικός Gunther Klaffenbach, ὁ ὁποῖος ὑπηρέτησε στή Θεσσαλονίκη καί στήν Κοζάνη. Σέ ἀντίθεση πρός τόν Schönebeck, ἄφισε ἀγαθές ἀναμνήσεις στούς ἐκεῖ Ἓλληνες ἀρχαιολόγους.

Δὲν εἶναι παράδοξο ὅτι κατά τή διάρκεια τῆς Κατοχῆς οἱ Γερμανοί θέλησαν νά ἀρχίσουν μεγάλης ἔκτασης συστηματική ἀνασκαφή στή Δωδώνη. Τό αἴτημα τοῦ Ἰνστιτούτου διαβίβασε στό Ὑπουργεῖο ὁ Erich Böhringer στίς 28 Σεπτ. 1941. Οἱ Γερμανοί ἐπικαλέστηκαν τήν ἄδεια πού τούς εἶχε δοθεῖ πρίν ἀπό τόν Πρῶτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ἡ ἄδεια ὃμως εἶχε ἐκ τῶν πραγμάτων ἀκυρωθεῖ ἐξ αἰτίας τῶν τότε πολεμικῶν γεγονότων καί ἀπό τό ὃτι ἡ Ἀρχαιολογική Ἑταιρεία συνέχισε τό ἒργο τοῦ Κωνσταντίνου Καραπάνου, μέ τόν  Γεώργιο Σωτηριάδη πρῶτα καί τόν  Δημήτριο Εὐγγελίδη κατόπιν. Τό αἴτημα δέν ἱκανοποιήθηκε, διότι οἱ Γερμανοὶ ὑπαναχώρησαν ἔπειτα ἀπό τὴν ἀντίδραση τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἑταιρείας.

Ἀπὸ τὸ προσωπικὸ τῆς Kunstschutz πρῶτος ἦλθε στὴν Ἑλλάδα ὁ Hans Ulrich von Schoenebeck. Σύντομα ἀποσπάστηκαν στὴν Ὑπηρεσία αὐτὴ ὁ ἀρχαιολόγος Wilhelm Kraiker καὶ ὁ γεωγράφος Ernst Kirsten.

Ἡ Kunstschutz δὲν φαίνεται νὰ εἶχε πλήρη γνώση τῶν ἑλληνικῶν ἀρχαιολογικῶν πραγμάτων κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Κατοχῆς, γιατὶ ἡ Ὑπηρεσία τὴν ἐνημέρωνε γιὰ τὰ ἰδιαίτερης σημασίας θέματα. Ἀκόμη καὶ ἡ Ὑπηρεσία ἀγνοοῦσε ἕως τὸ τέλος πολλὰ ἀπὸ ὅσα εἶχαν συμβεῖ σὲ βάρος τῶν ἀρχαίων, εἴτε γιατὶ δὲν ὑπῆρχαν σὲ ἀρκετὲς Ἐφορεῖες Ἀρχαιοτήτων Ἔφοροι, εἴτε, ἄν ὑπῆρχαν, δὲν μποροῦσαν νὰ ἐπικοινωνήσουν μὲ τὴν Κεντρικὴ Ὑπηρεσία. Μὲ τὴ Σπάρτη ἢ τὴ Σάμο δὲν ὑπῆρξε καθ᾽ὅλη τὴν Κατοχὴ ἐπικοινωνία. Μερικὴ γνώση τῶν πραγμάτων εἶχε ἡ Ὑπηρεσία μὲ τὸ τέλος τοῦ Πολέμου καὶ τὴν ὑποβολὴ ἐκ μέρους τῶν Ἐφόρων ἐκθέσεων πεπραγμένων. Μὲ τὸν Ἐμφύλιο ποὺ ἀκολούθησε καὶ τὴν πολιτικὴ ἀνωμαλία στὴν ὕπαιθρο, πολλοὺς χώρους οἱ Ἔφοροι μπόρεσαν νὰ τοὺς  ἐπισκεφθοῦν πρὸς τὸ τέλος τῆς δεκαετίας τοῦ ᾽50.

Ἡ ἔκδοση τοῦ τόμου Ζημίαι τῶν Ἀρχαιοτήτων ἐκ τοῦ Πολέμου καὶ τῶν στρατῶν Κατοχῆς τὸ 1946, κείμενο ποὺ γράφτηκε, μὲ ὑπόδειξη τοῦ ὑφυπουργοῦ Ἐξωτερικῶν Φιλίππου Δραγούμη, γιὰ ὑποστήριξη τῶν διεκδικήσεών μας ἀπὸ τὴ Γερμανία καὶ τὴν Ἰταλία, εἶχε χαρακτήρα καθαρῶς ὑπηρεσιακὸ δὲν προκάλεσε ἀμέσως καμία ἀντίδραση, διότι ἡ Γερμανία βρισκόταν καὶ ἐκείνη ὑπὸ κατοχήν. Μόλις τὸ 1947 ὁ Kraiker ἔστειλε μακροσκελῆ ἐπιστολὴ στὸν Ἀντώνιο Κεραμόπουλλο, ἀκόμη Διευθυντὴ τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ὑπηρεσίας, μὲ τὴν ὁποία ἐξέφραζε τὸ παράπονό του γιὰ τὴν αὐστηρότητα τοῦ περιεχομένου πρὸς τὴν Kunstschutz τοῦ περιεχομένου τοῦ τόμου Ζημίαι. Ὁ Kraiker πίστευε ὅτι εἶχε κάνει ὅτι τοῦ ἦταν δυνατὸν γιὰ νὰ ἀποτρέψει παράνομες ἀνασκαφὲς ἢ βλάβες καὶ καταστροφὲς  τῶν ἑλληνικῶν μνημείων ἐκ μέρους τοῦ γερμανικοῦ στρατοῦ, πράγμα, φυσικά, ποὺ δὲν πέτυχε, διότι ὁ στρατὸς ἦταν ἀνεξέλεγκτος καὶ γιὰ τὰ πράγματα καὶ, κυρίως, γιὰ τοὺς ἀνθρώπους.

Ἡ ἀρχὴ τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Kraiker εἶναι τούτη: «Ἀξιότιμε κύριε Κεραμόπουλλε, | διάβασα μὲ ἐνδιαφέρον τὴν ἔκθεσή σας γιὰ τὶς πολεμικὲς ζημίες ἐπὶ τῶν ἀρχαίων, ἡ ὁποία ἐξεδόθη ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ ὑπουργεῖο Παιδείας τὸν περασμένο χρόνο. Ἀναφέρεται ἐκεῖ ἕνας μεγάλος ἀριθμὸς κλοπῶν καὶ ζημιῶν, γιὰ τὶς ὁποῖες ἐσεῖς τότε δὲν μὲ εἴχατε πληροφορήσει, ἐκτὸς φυσικὰ ἀπὸ τὶς ζημιὲς ποὺ συνέβησαν μετὰ τὴν μετάθεσή μου, ὥστε ὁ λογαριασμὸς τῶν ὀφειλῶν τῶν γερμανικῶν στρατευμάτων κατοχῆς νὰ μεγαλώνει σημαντικά. Αὐτὴ ἡ ἔκθεση πρέπει νὰ εἶναι ἕνα βάρος γιὰ κάθε Γερμανό, ὁ ὁποῖος παρὰ τὴν ἠθικὴ παρακμὴ ἀπὸ τὸ 1933 καὶ ἑξῆς καὶ ἰδίως κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ πολέμου, διατήρησε καὶ κάποιο συναίσθημα ἀξιοπρέπειας καὶ σεβασμοῦ γιὰ τὸν πολιτισμὸ τῶν ἄλλων εὐρωπαϊκῶν κρατῶν. Ἐπιτρέψτε μου σήμερα νὰ σᾶς ἐκφράσω τὴν ἀπεριόριστη καὶ βαθειὰ λύπη μου γιὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ γερμανική ὑπηρεσία προστασίας ἔργων τέχνης δὲν κατόρθωσε νὰ ἀντιμετωπίση ἀποτελεσματικώτερα τέτοιου εἴδους καταδικαστέα συμβάντα ὅσο ἦταν δυνατὸν νὰ γίνη τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, ὑπὸ τὶς δεδομένες συνθῆκες. Μετὰ τὴν πτώση τοῦ χιτλερικοῦ καθεστῶτος, τὸ ὁποῖο κατέπνιγε κάθε ἔκφραση ἀνεξάρτητης γνώμης, δὲν μπορεῖ κανεὶς πλέον σήμερα εὐτυχῶς νὰ μὲ ἐμποδίση νὰ ἐκφράσω ἀνοικτὰ τὴν γνώμη μου γιὰ τὶς ἀποφευκτέες αὐτὲς καταστροφὲς ποὺ ἀξίζουν τὴν καταδίκη, ἀφοῦ τουλάχιστον μᾶς ἐπετράπη πάλι ἡ ἐλευθερία τῆς προσωπικῆς ἔκφρασης τῆς γνώμης».

Ὁ Kraiker ἀρχίζει μὲ τὴν ἔκφραση συγγνώμης γιὰ ὅ,τι ἔγινε καὶ γιὰ ὅ,τι δὲν μπόρεσε νὰ ἀποτρέψει. Ἡ αἰτία γιὰ ὁ,τιδήποτε κακὸ ἦταν τὸ ναζιστικὸ καθεστὼς ποὺ εἶχε καταπνίξει τὴν ἐλεύθερη ἔκφραση γνώμης. Γιὰ νὰ ἐνισχύσει τὸ ἐπιχείρημά του παραπέμπει στὸν Robert d’ Harcourt ὁ ὁποῖος, κατὰ τὸν Kraiker, τὰ ἀπέδωσε ὅλα σ᾽ ἕνα πρόσωπο, στὸν Χίτλερ. Παραθέτω πλήρη τὴ σχετικὴ παράγραφο (σ.8) τοῦ d’ Harcourt ἀπὸ τὸ ἐκτεταμένο κείμενό του  Horizons allemands ( Revue de Paris 54, Fevrier 1947, 3-13 ): «Euphorie, au fond, tout au fond de laquelle dort une vague inquiétude de l’ avenir que l’ on se garde de réveiller; limitation de l’ horizon mental  à l’ immédiat dans le temps et l’ espace; au pain d’ aujourd’ hui, aux besoins de la famille - c’ est le climat sur lequel se dessine la tyrannie nazie.  L’erreur de beaucoup d’ étrangers en face du nazisme a été de voir le crime partout, dans la troupe comme chez le chef, alors qu’ il y a eu, dans le IIIe Reich, des centaines de milliers de bourgeois et de philistins pour un aventurier. Le génie de l’ hitlérisme, en même temps que sa perversité profonde, a été l’ appui pris sur l’ honnête homme. Dans la mecanique nazie le père de famille allemand est une pièce maitresse». Στὴν ἑπόμενη σελίδα ὁ d’ Harcourt  ἑξηγεῖ καθαρώτερα τὴ σκέψη του :« Le règne des ténèbres n’ a été rendu possible que par la complicité innombrable d’ un peuple de braves gens, car la lâcheté est une complicité. Et dans ce sens c’ est toute l’  Allemagne qui, aujourd’  hui, est assise au banc de l’  accusation à Nüremberg ».

Συγκρίνει ὁ Kraiker τὴν κατεχόμενη Γαλλία μὲ τὴν κατεχόμενη Ἑλλάδα, σύγκριση ἄτοπη. Φαίνεται ὅτι οἱ ἀσχολίες του μετὰ τὸν Πόλεμο γιὰ τὴ σύνταξη τοῦ γνωστοῦ δίτομου ὁδηγοῦ του διέγραψαν ἀπὸ τὴ μνήμη του ὅ,τι τυχὸν εἶχε δεῖ ἤ ἀκούσει.

Στὸν πόλεμο τῶν ναζὶ ἡ Ἑλλάδα ἀνῆκε στὴν ἀνατολικὴ ὁμάδα τῶν κατακτημένων χωρῶν. Ἡ σειρὰ εἶναι: Ρωσία, Πολωνία, Γιουγκοσλαβία, Ἑλλάδα. Ἡ σειρὰ δηλώνει τὸν βαθμὸ τῶν καταστροφῶν καὶ τῶν φόνων. Πρώτη ἡ Ρωσία βέβαια καὶ οἱ Ἑβραῖοι.  Σ᾽αὐτὴ τὴν ἀνατολικὴ ὁμάδα πρέπει νὰ προστεθοῦν ἡ Ὀλλανδία τοῦ χειμώνα τοῦ ᾽44-᾽45 καὶ ἡ κατεχόμενη ἀπὸ τοὺς Γερμανοὺς Ρώμη καὶ βόρειος Ἰταλία μετὰ τὴ συνθηκολόγηση. Ἄλλωστε, τὴν ἰδιαίτερη στάση τῶν Γερμανῶν πρὸς τοὺς Ἰταλοὺς τὴν εἴδαμε στὴν Κεφαλλονιά.

Προδίδει ἀναίδεια ὁ ἰσχυρισμὸς τοῦ Kraiker ὅτι ἡ Γαλλία «ὑπὸ γερμανικὴν κατοχὴν ὑπέφερε ἀσύγκριτα πιὸ πολὺ ἀπὸ ὅτι τὸ δικό σας κράτος καὶ οἱ συμπολίτες σας». Ἡ Γαλλία ὑπέφερε βεβαίως πολλά, μετὰ ἀπὸ μιὰ ταπεινωτικὴ  ἧττα, ἀλλὰ ἕνα μεγάλο τμῆμα της, περίπου ἡ μισή, ἦταν «ἐλεύθερο» καὶ ἔλεγχε τὶς κτήσεις της, πολυάριθμες στὸν πλανήτη. Τὸ 1936 εἶχε πληθυσμό, ἡ εὐρωπαϊκὴ Γαλλία, 42.000.000. Οἱ ἀπώλειές της ἦταν, μαζὶ καὶ οἱ ἐκτελεσμένοι, 580.000.

Ἡ Ἑλλάδα εἶχε πληθυσμὸ περὶ τὰ 7.500.000. Οἱ ἀπώλειές της ὑπολογίζονται μεταξὺ 500-800.000 ψυχῶν, δηλαδὴ 7-11% τοῦ συνολικοῦ πληθυσμοῦ. Πέραν αυτῶν ἡ Ἑλλάδα βρέθηκε ὑπὸ τριπλῆ κατοχή, εἶχε τὴν πείνα τοῦ ῾41-῾42 ἡ ὁποία ἕως καὶ τὸν ἐρχομὸ τῶν Ἄγγλων, τέλος τοῦ ῾44, δὲν εἶχε ἐξαλειφθεῖ, καταστράφηκε οἰκονομικῶς πλήρως μὲ τὸν πληθωρισμὸ καὶ τὸ δάνειο τῶν Γερμανῶν, τῆς ἀφήσανε προίκα τὰ Τάγματα Ἀσφαλείας, ἐξοντώσανε, οἱ Γερμανοί, ἐντελῶς τοὺς Ἕλληνες Ἑβραίους καὶ ὁ γερμανικὸς στρατὸς ἔκανε ἐπιδρομὲς σὲ 1339 πόλεις καὶ χωριὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα τὰ 879 τὰ πυρπόλησε, τὰ κατέστρεψε πλήρως καὶ ἐκτέλεσε τοὺς κατοίκους τους ἤ τοὺς ἔκαψε, παιδιά, γυναῖκες, ἄντρες. Μὲ τὴ δημιουργία τῶν Ταγμάτων Ἀσφαλείας προκάλεσαν οἰ Γερμανοὶ ἀπὸ τὸ 1943 ἐμφύλιο πόλεμο καὶ ἔκαναν ἔμπρακτους συνεργάτες τους ἀμέτρητο ἀριθμὸ Ἑλλήνων. Οἱ ἀπώλειες τῶν Γάλλων καὶ τῆς Ἑλλάδος εἶναι 100 γιὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ 17 γιὰ τὴ Γαλλία σὲ σχέση μὲ τὸν πληθυσμὸ τῶν δύο χωρῶν.

Τὸ νὰ ἰσχυρίζεται ὁ Kraiker ὅτι ἔφταιγε γιὰ ὅλα ὁ Χίτλερ εἶναι ἐπιχείρημα γιὰ πτωχοὺς τῷ πνεύματι. Ἡ ἐξόντωση τῶν Ρώσσων, τῶν Πολωνῶν, τῶν Ἑβραίων, τὰ στρατόπεδα συγκέντρωσης καὶ οἱ θάλαμοι ἀερίων, τὰ κρεματόρια, οἱ ἐκτελέσεις στὰ χωριὰ τῆς Κρήτης, ἀφοῦ πρῶτα ἔβαζαν τοὺς κατοίκους νὰ σκάψουν τοὺς τάφους τους δὲν εἶναι ἔργο ἑνὸς ἀνθρώπου ἀλλὰ ἑνὸς λαοῦ, ὁ ὁποῖος ἀρεσκόταν σὲ τέτοια ἔργα.

Τὰ ἐγκλήματα τοῦ Χίτλερ καὶ τῶν ναζὶ δὲν ἦταν κάτι πρωτόφαντο στὸν πλανήτη μας. Τὶς ἴδιες πράξεις σὲ μεγάλη κλίμακα εἶχαν κάνει συστηματικὰ οἱ Ἱσπανοί, οἱ Πορτογάλλοι, οἱ Βέλγοι, οἱ Ἄγγλοι, οἱ Γάλλοι, ἡ Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία, οἱ Ἡνωμένες Πολιτεῖες μὲ τὴ γενοκτονία τῶν Ἰνδιάνων.  Ἡ πρωτοτυπία τοῦ Χίτλερ εἶναι ὅτι τὰ ἐγκλήματά του τὰ ἔκανε στὴν Εὐρώπη, σκότωνε ἀδιάκριτα εὐρωπαίους καὶ σὲ κλίμακα πρωτοφανῆ. Ἀκόμη κατόρθωσε νὰ θανατώσει περίπου 6.000.000 Ἑβραίους τῆς Εὐρώπης σὲ σύντομο χρονικὸ διάστημα, ἀφοῦ ἐπὶ χρόνια ἑτοίμαζε τὶς ἐγκαταστάσεις ἐξόντωσης, στὶς ὁποῖες ἀπασχολοῦνταν ἑκατοντάδες χιλιάδες Γερμανοί, καὶ πρόλαβε νὰ στήσει στρατόπεδα γιὰ Ἑβραίους στὴ Β. Ἀφρική καὶ μέσα στὸ Σταλινγκραντ.

Εἶναι κανόνας ὅτι στὸν πόλεμο ἀμύνεσαι, δηλαδὴ σκοτώνεις τὸν ἐχθρὸ γιὰ νὰ μὴ σὲ σκοτώσει ἐκεῖνος καὶ πάρει τὴ χώρα σου καὶ ἀφανίσει τοὺς δικούς σου. Αὐτὸ κάναμε στὴν Ἀλβανία. Ἀλλὰ ἡ περίπτωση τῶν ναζὶ ἦταν ὁ φόνος γιὰ τὸν φόνο, ποὺ ἀποτελοῦσε εὐχαρίστηση. Καὶ αὐτὸ ἔγινε σὲ ὅλες τὶς χῶρες ποὺ δυνάστευσαν οἱ Γερμανοί., ἰδιαίτερα τὶς ἀνατολικές.

Ἀποσείει ὁ Kraiker τὶς εὐθύνες γιὰ ὁ,τιδήποτε καὶ ἀποδίδει ὅ,τι κακὸ ἔγινε στοὺς ἀσυνείδητους τυχοδιῶκτες στρατιῶτες καὶ ἀξιωματικούς. Στὸν τόμο Ζημίαι δὲν κατηγορήθηκε ἡ Kunstschutz γιὰ τὶς καταστροφές, τὶς ἀνασκαφὲς ἤ τὶς κλοπές, ἀλλὰ μόνο γιὰ τὸ δεσποτικὸ φέρσιμο ὁρισμένων Γερμανῶν ἀρχαιολόγων-ἀξιωματικῶν. Οἱ Ἕλληνες ἀρχαιολόγοι θεωροῦσαν ἀνήκουστο, οἱ χθεσινοὶ συνάδελφοι ἀρχαιολόγοι τοῦ Ἰνστιτούτου, ἢ φίλοι πανεπιστημιακοί, νὰ τοὺς φέρονται ὡς κατακτητές. Ὁ Χρῆστος Καροῦζος περιγράφει τὴ συμπεριφορά τους στὴ γνωστή του συνέντευξη τῆς 16 Ἰουνίου 1945: ἐκεῖνοι «ποὺ πρὶν ἀπὸ τὸν πόλεμο περιποιόντουσαν καὶ κολάκευαν ταπεινοὶ τοὺς Ἕλληνες ἀρχαιολόγους σὰν σκυλάκια: γνήσιοι τύποι θρασύδειλων καὶ λακέδων, οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ ἴσα-ἴσα ἔγιναν τώρα σταυρωτῆδες».

Στὴν ἔκθεση «Ζημίαι» ἀπαριθμοῦνται, δὲν περιγράφονται, οἱ καταστροφὲς τῶν κατακτητῶν, μόνο τῶν ἀρχαιοτήτων. Ποιός ὁ λόγος νὰ γίνουν τόσες καταστροφὲς στὰ Μετέωρα, σεβάσμιο μνημεῖο, μὲ ἐλάχιστους καλόγερους καὶ γεμάτο ἐκκλησιαστικοὺς θησαυρούς, στὴν Ἀσίνη, στὴν Τίρυνθα; Στὴν ἔκθεση ἀναφέρονται ὅλα ἀορίστως καὶ συνοπτικῶς. Στὰ ἔγγραφα ποὺ σώζονται τὰ πράγματα εἶναι ἄμεσα καὶ σαφῆ καὶ κυρίως τὰ ὅσα διαπιστώθηκαν στὰ μνημεῖα, τὰ ἴδια εἶναι οἱ μάρτυρες.

Ὁ Kraiker στηρίζει τὰ ἐπιχειρήματὰ του στὴν ἀνάλογη ἀγγλικὴ ἔκθεση γιὰ τὴν Ἑλλάδα, στὴν ὁποία σκοπίμως ἔχουν περιληφθεῖ οἱ ζημίες τῶν μνημείων ποὺ προκλήθηκαν ἀπὸ τὰ Δεκεμβριανά. Ἀλλὰ γενικῶς ἡ ἀγγλικὴ ἔκθεση δὲν εἶναι πλήρως ἀξιόπιστη. Ὁ Ι. Κοντῆς, Ἔφορος Ὀλυμπίας, ποὺ συνόδευσε τὴν βρετανικὴ ἐπιτροπὴ διαπίστωσης ζημιῶν στὴν Ἐφορεία του σημειώνει στὸ ἡμερολόγιο ὑπηρεσίας: «20.4.45. Παρασκευή. Τὸ πρωὶ ἀνεχωρήσαμεν κατευθυνόμενοι εἰς Γορτυνίαν. Οἱ Ἄγγλοι εἶναι ὑπερβολικὰ βιαστικοὶ καὶ ἀρκοῦνται κατὰ τὸ πλεῖστον νὰ παρατηροῦν τὰ ἀρχαῖα μὲ τὸ κιάλι ἀπὸ τὸ αὐτοκίνητον».

Ἐπικαλεῖται καὶ παραθέτει ὁ Kraiker μία παράγραφο τοῦ προλόγου τῆς ἔκθεσης τῶν Βρετανῶν  χωρὶς νὰ ἐξηγεῖ πῶς γνώριζαν οἱ Βρετανοὶ πράγματα τὰ ὁποῖα δὲν εἶχαν διαπιστώσει οἱ ἴδιοι, ὅπως τὶς πιέσεις γιὰ τὸ ἄνοιγμα τῶν μουσείων, τοῦ μουσείου τοῦ Κεραμεικοῦ μὲ θλιβερὲς συνέπειες, τῆς Θεσσαλονίκης τὸ ἴδιο, τὴν καταστροφὴ τῶν ἑβραϊκῶν νεκροταφείων, τῶν χιλιάδων ἐπιτυμβίων στηλῶν, μὲ ἐπιγραφές, κομματιασμένων, ποὺ κατέληξαν στὰ μπάζα. Ἡ Κρήτη ἔγινε ἄλλη ἀρχαιολογικὴ  ἐπικράτεια. Κύριος ἀπόλυτος ἦταν ὁ στρατηγὸς διοικητὴς τοῦ «Φρουρίου Κρήτης». Ἀνασκαφὲς μὲ αἰχμαλώτους, κλοπὲς φανερὲς ἀρχαίων ποὺ δὲν γύρισαν ποτέ, σκόπιμες καταστροφὲς μνημείων. Δὲν μνημονεύεται ὁ ἀφανισμὸς τῶν χωριῶν, ποὺ δὲν ἦταν ἔργο, βεβαίως, τῆς  Kunstschutz. Περιέχονται ὅλα στὸ βιβλίο « Ἔκθεσις τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς Διαπιστώσεως ὠμοτήτων ἐν Κρήτῃ». Συντάκτες, τὸ 1945, ὁ Ἰωάννης Καλιτσουνάκις, ἀκαδημαϊκός, Ἰωάννης Κακριδῆς καὶ Νίκος Καζαντζάκης.

Ἡ Kunstschutz γιὰ τὴν καλή φήμη τῆς ὁποίας ἐνδιαφερόταν ὁ Kraiker ἦταν ἀνίσχυρη νὰ ἐμποδίσει ὁ,τιδήποτε. Ἄν ἡ ὑπηρεσία τοῦ Α. Rosenberg δὲν ξαναγύρισε στὴν Ἑλλάδα, ἀφοῦ ὅμως ἔκανε τὶς παράνομες ἀνασκαφές της, αὐτὸ ὀφείλεται στὶς ἀντιθέσεις μεταξὺ τῶν Γερμανῶν, τοῦ Ἰνστιτούτου, ποὺ δὲν ἤθελε οὔτε ἀνταγωνιστὲς οὔτε μοιρασιὰ μὲ ἀνθρώπους, ποὺ δὲν ἀνῆκαν στὸν κύκλο τους. Τὸ ὅτι ὁ κόμης Wolff-Metternich πέτυχε τὸν ἀποκλεισμὸ τῆς ναζιστικῆς ὑπηρεσίας τοῦ Rosenberg ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα εἶναι σημαντικό, ἀλλὰ τὸ ἔκανε ὄχι μὲ κίνδυνο τῆς ζωῆς του. Ἄν ὑπῆρχε κίνδυνος, δὲν θὰ τὸ ἔκανε, ἤξερε τὰ ὅριά του.

Ἀκόμη τὸ ὅτι οἱ πολυάριθμες ἀνασκαφὲς τῆς Κρήτης, ἔγιναν χωρὶς ἄδεια τῆς Ὑπηρεσίας ἀλλὰ τοῦ Ἀρχαιολογικοῦ Ἰνστιτούτου τοῦ Βερολίνου ἀποδεικνύει τὴν αὐθαιρεσία καὶ τοῦ Ἰνστιτούτου.

Ὁ σκοπὸς τοῦ Kraiker νὰ ἀπαλλάξει τὴν Kunstschutz ἀπὸ κάθε εὐθύνη εἶναι προφανής, γιατὶ ἀθώωνε τὸν ἑαυτό του. Πιστεύω ὅτι δὲν εἶχαν εὐθύνη ὅσοι τὴ συγκροτοῦσαν, γιατὶ κανεὶς ἀπὸ τοὺς Γερμανοὺς δὲν τοὺς ὑπολόγιζε. Τὸ ἄγαλμα τῆς Θεσσαλονίκης αὐτὸ ἀποδεικνύει. Τὸ ὅτι ζήτησε τὴν ἀνάκλησή του ὁ Kraiker στὴ Γερμανία εἶναι ἄλλη μιὰ ἀπόδειξη. Τὸ ὅτι ὑπέδειξε πού ἦταν κρυμμένο τὸ ἄγαλμα τῆς Θεσσαλονίκης στὴ Γερμανία εἶναι πρὸς τιμήν του, ἀλλὰ ἡ ἑλληνικὴ πλευρὰ εἶχε καὶ ἐκείνη τὶς πληροφορίες της.

Ὡς πρὸς τοὺς Βρετανοὺς καὶ τὴν εὐνοϊκὴ γνώμη καὶ στάση πρὸς τοὺς Γερμανοὺς ἀρχαιολόγους ποὺ ὑπηρέτησαν στὴν Ἑλλάδα κατὰ τὴν Κατοχή, πρέπει νὰ προσθέσω ὅτι οἱ ἴδιοι, οἱ Γερμανοὶ ἀρχαιολόγοι, δὲν προκάλεσαν ζημίες, οὔτε ἔκλεψαν ἀρχαῖα, ὅσο γνωρίζω. Ὁ Κεραμεικὸς καὶ ἡ Σάμος μένουν ἀκόμη ζητήματα ἀδιευκρίνιστα. Οἱ Βρετανοὶ ὅπως εὐθύνονται γιὰ κάτι πολὺ βαρύ. Ὅπως διηγεῖται ὁ ἱστορικὸς  Roderick Beaton, καθηγητὴς τῆς ἕδρας «Κοραῆ» στὴ Βρετανία, μέλος τῆς Ἐπιτροπῆς γιὰ τὸν ἑορτασμὸ τῶν 200 χρόνων ἀπὸ τὸ ᾽21,  στὸ τελευταῖο βιβλίο του Greece, Biography of a Modern Nation (Penguin Books 2020) 291-292 : «The monuments of the Acropolis, which had been spared by the retreating Germans, were effectively held hostage when Scobie’s men talked ELAS down from their fortified positions there, only to set up machine-gun positions themselves and dare the insurgents to attack their own heritage». Εἶναι κατανοητὴ καὶ ἀξιέπαινη ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ ΕΛΑΣ ἀπὸ τὴν Ἀκρόπολη. Ἀλλὰ ἡ ἐγκατάσταση στὸν Βράχο τῶν Βρετανῶν, ποὺ τὴ μετατρέψανε σὲ ὀχυρό, ἔγινε αἰτία νὰ χτυπηθεῖ ἀπὸ τὸν ΕΛΑΣ καὶ νὰ γίνουν ζημιές, ὅπως ζημιὲς ἔγιναν στὰ μνημεῖα ἀπὸ τοὺς Βρετανοὺς καὶ στὰ ἀρχαῖα τοῦ Μουσείου τῆς Ἀκροπόλεως, στὰ ἀρχαϊκὰ ἀετώματα. Μποροῦσαν νὰ ἐμποδίσουν τὸν ΕΛΑΣ νὰ ἀνακαταλάβει τὴν Ἀκρόπολη μὲ τὰ μέσα ποὺ διέθεταν χωρὶς νὰ ὀχυρωθοῦν οἱ ἴδιοι ἐκεῖ πάνω καὶ νὰ κάνουν τὴν Ἀκρόπολη ἀναγκαστικῶς στόχο τοῦ ΕΛΑΣ ἀφοῦ τὸν χτυποῦσαν. Ὁ Βράχος δὲν εἶχε τὸ 1944 ἀξία ὡς φρούριο, ὅπως στήν ἀρχαιότητα κατὰ τὰ Μηδικὰ  ἢ ἐπὶ Κιουταχῆ.

Ὁ Kraiker εἶχε συντάξει ὑπηρεσιακὴ ἔκθεση γιὰ τὸ ἔργο τῆς Kunstsutz στὴν Ἑλλάδα τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1945, δυὸ μῆνες πρὶν ἀπὸ τὴν συνθηκολόγηση τῆς Γερμανίας. Τυπικὸς στὴ διατύπωσή της, προσπαθεῖ νὰ δείξει ὅτι ἐπιτέλεσε ἔργο ὠφέλιμο γιὰ τὴ Γερμανία καὶ τὴν ἐπιστήμη. Ἀγνοεῖ ἢ κρύβει πολλὰ προκειμένου νὰ ἐξάρει τὸ ἔργο του

Ἀνακριβῶς γράφει  ὅτι μὲ τὶς δικές τους, τῶν Γερμανῶν, προστατευτικὲς ρυθμίσεις, δηλαδὴ διαταγὲς τῶν διαφόρων στρατηγῶν, ὅ,τι ἀρχαῖο εὕρισκε ὁ στρατός τους στὴν Ἑλλάδα τὸ παρέδιδε στὴν Ὑπηρεσία. Ἡ Κρήτη ἀποτελεῖ τὸ ἀντίθετο ἀκριβῶς. Ἡ παρέκκλιση ποὺ μνημονεύει, δηλαδὴ ἡ ἀπαγωγὴ ἀρχαίου ποὺ δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ τὴν ἀποκρύψει, εἶναι τὸ πολυθρύλητο γυναικεῖο ἄγαλμα τῆς Θεσσαλονίκης (Μ.Θ. ἀρ. 1943) τοῦ τύπου τῆς Μικρῆς Ἡρακλειώτισσας, τῆς πρώιμης ἐποχῆς τῶν Σεβήρων, τὸ ὁποῖο πιθανῶς διακοσμοῦσε τὸ ὠδεῖο τῆς ἀρχαίας Θεσσαλονίκης. Τὸ βρῆκαν σὲ ἐκσκαφές τους οἱ Γερμανοί,  τὸ παρέδοσαν στὴν Ὑπηρεσία καὶ τὸ ξαναπῆραν γιὰ νὰ βρεθεῖ σὲ ἁλατωρυχεῖο.

Εἶναι ἐντελῶς ἀνεδαφικὸς ὁ ἰσχυρισμός του  ὅτι ἔγινε ὑποχρεωτική, γιὰ τοὺς Γερμανούς, μάλιστα τὸ 1944, ἡ ἀνακοίνωση εὕρεσης ἀρχαίων κατὰ τὶς κατασκευὲς στρατιωτικῶν ἔργων, δηλαδὴ ὀχυρωμάτων κυρίως στὴν παραλία, ἀπὸ τὴν Πειραϊκὴ χερσόνησο ἕως τὸ Σούνιο, τὴ Βραώνα, τὸν κάμπο  τοῦ Μαραθῶνος, στὸν Προφήτη Ἡλία στὸν Πειραιᾶ, στὸ Καστράκι στὴν Ἠετιώνεια. Οὔτε δήλωση εὕρεσης ἀρχαίων ἀπὸ τοὺς στρατιωτικοὺς ἔγινε ποτέ, οὔτε τῶν ἀμυντικῶν κατασκευῶν. Πιθανῶς ὑπῆρξε χλιαρὴ γερμανικὴ ἐντολὴ πρὸς κάποια στρατιωτικὴ διοίκηση, ποὺ τέθηκε ἀμέσως στὸ ἀρχεῖο.

Ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὶς μεταπολεμικὲς ἐκθέσεις τοῦ Νικολάου  Κοντολέοντος, στὴ Σάμο καὶ Ἰταλοὶ καὶ Γερμανοὶ λεηλάτησαν τὶς ἀρχαιότητες. Ἀκόμη ὁ Wrede καὶ ὁ Kraiker πῆραν ἀρχαιότητες ἀπὸ τὴ Σάμο γιὰ νὰ τὶς «σώσουν» ἀλλὰ κανεὶς δὲν βεβαιώνει ὅτι παρέδωσαν στὸ Ἐθνικὸ Μουσεῖο ὅτι ἀκριβῶς πῆραν

Καμία ἀναδιοργάνωση τῆς Ὑπηρεσίας δὲν ἔγινε ἀπὸ τοὺς Γερμανούς. Ἐννοεῖ πιθανῶς τὴν κατ᾽ ἐπανάληψη ἀλλαγὴ τῆς ἀρχαιολογικῆς διαίρεσης τῆς Ἑλλάδος ἀπὸ τὴν Ὑπηρεσία, φαινόμενο νομοτελειακὸ ἑλληνικό, ποὺ γίνεται ἀπο τὴν γένεση τοῦ κράτους μας ἕως σήμερα 2020! Ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε ἡ Ὑπηρεσία κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Κατοχῆς εἶναι διαγωνισμοὶ Ἐπιμελητῶν Ἀρχαιοτήτων καὶ ἡ πρόσληψη τεσσάρων Ἐπιμελητῶν τὸ 1942, δύο τὸ 1943 καὶ τεσσάρων Ἐφόρων τὸ 1943. Kατὰ πληροφορία ἐκ μέρους τοῦ Ἰω. Κοντῆ ὁ διορισμὸς τῶν τεσσάρων Ἐφόρων χωρὶς διαγωνισμὸ ἔγινε μὲ τὴν ἐπέμβαση τῶν Γερμανῶν, τοῦ Erich Boeringer προφανῶς, μορφωτικοῦ ἀκολούθου τῆς Γερμανικῆς Πρεσβείας στὴν Ἀθήνα.

Κατηγορεῖ τοὺς Ἕλληνες Ἐφόρους καὶ Ἐπιμελητὲς Ἀρχαιοτήτων ὅτι ἀσχολοῦνται ἐπιστημονικῶς μέ τὰ θέματα ποὺ τοὺς ἐνδιέφεραν προσωπικῶς.Φυσικὸ ἦταν ὅτι ἡ ἐπιστημονικὴ δραστηριότητα τῶν Ἑλλήνων ἀρχαιολόγων ἑστιαζόταν σ᾽ ἐκεῖνα ποὺ τοὺς ἐνδιέφεραν, θέματα ποὺ πολλὲς φορὲς τοὺς ἐπιβάλλονταν ἀπὸ τυχαῖα εὑρήματα. Ἦσαν Ἔφοροι καὶ Ἐπιμελητὲς Ἀρχαιοτήτων καὶ ὄχι καθηγητὲς γερμανικῶν πανεπιστημίων, ποὺ μία ἀπὸ τὶς ἀπασχολήσεις τους, πλὴν τῆς μελέτης, ἦταν καὶ ἡ συνεχὴς μεταπήδηση ἀπὸ ἕνα πανεπιστήμιο σὲ ἄλλο.

Ἄτοπη εἶναι ἡ διαπίστωση ὅτι τὴν ἑλληνικὴ ἀρχαιότητα τὴν ἀνακάλυψαν οἱ Ἕλληνες  μὲ ἐνδιαμέσους Γερμανοὺς φιλοσόφους, φιλολόγους καὶ ἀρχαιολόγους. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας δὲν ὑπῆρχε Ἀρχαιολογικὴ Ὑπηρεσία οὔτε Πανεπιστήμιο. Ὅταν ὅμως ἡ Ἑλλὰς ἔγινε κράτος, προχώρησε στὸν τομέα τῆς φιλολογίας καὶ τῆς ἀρχαιολογίας μὲ γιγάντια βήματα. Πράγματα αὐτῆς τῆς φύσης ὑπακούουν σὲ ἱστορικὲς καὶ κοινωνικὲς συνθῆκες. Ὁ Σολωμὸς μπόρεσε νὰ δημιουργήσει στὴ Ζάκυνθο καὶ τὴν Κέρκυρα καὶ οἱ Σοῦτσοι ἀποστεώθηκαν στὴν Ἀθήνα, ὅπου ἡ γερμανικὴ πνευματικὴ παρουσία, ἀπὸ τὸ 1833 καὶ μετά, κυριαρχεῖ στὰ ἀνθρωπιστικὰ πράγματα.

Τὰ ὅσα γράφει ὁ Kraiker στὴν ἔκθεση τοῦ 1945 περὶ προστασίας τῶν ἑλληνικῶν μοναστηριῶν ἀποτελοῦν φαντασία του καὶ ὄχι πραγματικότητα. Πιθανῶς νὰ ἐκδόθηκαν διαταγὲς καὶ νὰ ἀπαγορεύτηκε ἡ ἐπίταξή τους, ἀλλὰ αὐτὲς δὲν ἐμπόδισαν οὔτε τὴν λεηλασία τους οὔτε τὴν καταστροφή τους μὲ βομβαρδισμοὺς καὶ συστηματικοὺς κανονιοβολισμούς, ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὶς ἐκθέσεις ἁρμοδίων ὑπαλλήλων πρὸς τὴν Ὑπηρεσία. Γερμανοὶ κανονιοβόλησαν τὴ μονὴ Ἁγίου Μελετίου, κατέστρεψαν τὴ μονὴ Ἁγίου Σεραφεὶμ Δομβοῦς, βομβάρδισαν τὸν Ὅσιο Λουκᾶ, ἔκαναν ἀνατινάξεις στὰ ἐρείπια τῆς Τύρινθας καὶ τῆς Ἀσίνης.

Ἰσχυρίζεται ὁ  Kraiker ὅτι οἱ ζημίες τοῦ Πολέμου, αὐτὲς δηλαδὴ ποὺ ἔγιναν ἀπὸ τοὺς Γερμανούς, εἶναι ἀσήμαντες μπρὸς σ᾽ἐκεῖνες ποὺ προκαλοῦν οἱ τυμβωρύχοι. Βεβαίως γίνονται ζημίες ἀπὸ τοὺς τυμβωρύχους καὶ τοὺς ἀρχαιοκαπήλους, ζημίες ἐπιστημονικές, καὶ χάνονται πολύτιμα καλλιτεχνικὰ ἔργα καὶ ἱστορικὰ στοιχεῖα. Ἄλλωστε ὅσα ἀρχαῖα ἔχουν τὰ μουσεῖα τῆς Γερμανίας ἀπὸ ἀρχαιοκαπηλία δὲν προέρχονται; Πρώτα ἡ Γλυπτοθήκη τοῦ Μονάχου καὶ τὸ Μουσεῖο τοῦ Περγάμου. Αὐτοί, οἱ Γερμανοί, καὶ τὰ ἄλλα μεγάλα κράτη, ποὺ δὲν ἔχουν στὸ ἔδαφός τους ἑλληνικὲς καὶ ρωμαϊκὲς ἀρχαιότητες, δὲν εἶναι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι χρηματοδοτοῦν τὴν τυμβωρυχία καὶ τὴν ἀρχαιοκαπηλία, καὶ μάλιστα μὲ ἐπίσημο καὶ  φανερὸ τρόπο μὲ ἀγορὲς γιὰ πλουτισμὸ τῶν Μουσείων τους; Σὲ ἐπιστολὴ τῆς 7 Φεβρουαρίου 1942, μέσα στὸν πόλεμο, πρὸς τὸν Χρῆστο Καροῦζο ὁ καθηγητὴς Hans Moebius μᾶς πληροφορεῖ : « εἶδα τὸν Langlotz στὸ Παρίσι, ὁποῦ ἦλθε, γιὰ νὰ ἀγοράσει ἀρχαῖα». Ὁ Ernst Langlotz ἦταν ἐξαίρετος ἱστορικὸς τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς τέχνης. Ὁ Werner Peek, ὁ ὁποῖος ἐξελέγη  ἀπὸ τὴν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν τὸ 1977 ξένος ἑταῖρος της, δὲν πούλησε μετὰ τὸν πόλεμο τὴν ἀρχαιοκαπηλικὴ συλλογή του, ποὺ εἶχε βγάλει στὴ Γερμανία μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Goering;

Οἱ ἴδιοι οἱ Γερμανοί,  οἱ Γάλλοι, οἱ Ἄγγλοι, οἱ Ἀμερικανοί, οἱ Σουηδοί, τρέφουν τὴν τυμβωρυχία καὶ ἔχουν ἀρχαιοκαπηλικὰ πρακτορεῖα στὶς χῶρες τους, ἄρα εἶναι ὑπαίτιοι γιὰ ὅσες ζημιὲς γίνονται. Ὁπωσδήποτε οἱ ἀρχαιοκάπηλοι δὲν πυρπόλησαν μνημεῖα, δὲν τὰ βομβάρδισαν, δὲν τὰ κανονιοβόλησαν. Τὶς καταστροφὲς  στὴν Κρήτη, τὴ Στράτο, τὴ Σάμο, τὰ Μετέωρα δὲν τὶς προκάλεσαν οἱ ἀρχαιοκάπηλοι.

Τονίζει ὁ Kraiker τὸ ἐνδιαφέρον τῆς Kunstschutz γιὰ τὴν τύχη τῶν κρυμμένων ἀρχαίων τῶν μουσείων, τονίζει ἰδιαίτερα τὰ γλυπτὰ τῆς Ὀλυμπίας καὶ τὸν Ἡνίοχο τῶν Δελφῶν, ποὺ τὸν ἔστειλαν στὴν Ἀθήνα μὲ φορτηγό, ὑποθέτω γερμανικὸ στρατιωτικό. Μνημονεύει ὁ Kraiker ὡς γερμανικὸ ἔργο τὰ διάφορα τυχαῖα εὑρήματα καὶ σωστικὲς ἀνασκαφές, στὴν Ἀττική, στὸ Ἄργος, στὴν Κρήτη, στὴ Μυτιλήνη καὶ θεωρεῖ ὅτι ἡ Kunstschutz πλούτισε τὰ ἑλληνικὰ μουσεῖα. Κάνει λόγο ἐπίσης γιὰ συντήρηση καὶ ἀναστήλωση τῶν μνημείων τῆς Ἀκρόπολης μὲ γερμανικὲς πιστώσεις καὶ γιὰ προστασία τοῦ Παρθενῶνος ἀπὸ κατάρρευση. Παρουσιάζει ἀνύπαρκτα κατορθώματα. Καμμιὰ σωστικὴ ἢ ἄλλη ἐργασία δὲν ἔγινε, μάλιστα μὲ γερμανικὰ χρήματα. Καταστροφὲς ναί, ποὺ παρελαύνουν στὰ ἔγγραφα. Τὴ συντήρηση τῶν κατοχικῶν δυνάμεων τὴν εἶχε ἀναλάβει τὸ ἑλληνικὸ Κράτος, καὶ αὐτὴ ἡ συντήρηση τῶν Γερμανῶν καὶ Ἰταλῶν προκάλεσε τὸν λιμό, τὴν πείνα, τὸν πληθωρισμό, καὶ ἀνήκουστες καταστροφές.

Ἀνήκει στὴ σφαίρα τοῦ φανταστικοῦ ὅτι ἡ Ζωσιμαία βιβλιοθήκη, ἡ βιβλιοθήκη Κοραῆ καὶ ἡ βιβλιοθήκη Πλάτωνος, στὴν Κηφισιά, σώθηκαν μὲ ἐνέργειες τῶν Γερμανῶν τῆς Kunstschutz. Ποιὸς τὶς εἶχε ἀπειλήσει; Παραλείπει νὰ μνημονεύσει ὅτι στὴ Σάμο δὲν ἔκαναν ζημιὲς καὶ λεηλασίες μόνον οἱ Ἰταλοὶ ἀλλὰ καὶ οἱ Γερμανοί.

Οἱ ἀνασκαφὲς στὴν Κρήτη δὲν ἄρχισαν γιὰ τὴν γνώση τῆς ἱστορίας τοῦ νησιοῦ ἀλλὰ γιὰ τὴ λεηλασία τῶν εὑρημάτων, μὲ πρῶτο τὸν στρατηγὸ Ringel ποὺ ἔστειλε πράγματα τοῦ Μουσείου καὶ παράνομων, ἀρχαιοκαπηλικῶν, ἀνασκαφῶν στὴ Γερμανία.  Δὲν νομίζω ὅτι ὁ Ringel καὶ οἱ διάδοχοί του εἶχαν ἐπιστημονικὲς ἀνησυχίες ἢ ἑτοίμαζαν κάποια δημοσίευση. Τὶς ἄφθονες καὶ χωρὶς ἄδεια ἀνασκαφές τους, μόνο οἱ Ἄγγλοι τὶς παίνεψαν, κάτι φυσικό. Ὁ Schögendorfer, γιὰ τὸν βίο καὶ τὸ ἔργο τοῦ ὁποίου ὑπάρχουν ἤδη τουλάχιστον δύο ἑλληνικὲς μελέτες, δὲν ὑπεξαίρεσε μεγάλη ποσότητα ἀρχαίων καὶ τὰ μετέφερε στὴν Αὐστρία, ὅπου τυχαίως τὰ βρῆκε ὁ Μαρινᾶτος καὶ μᾶς πληροφορεῖ  ὅτι « (ὁ Schögendorfer) ὑπηρέτησεν ὡς Referent für Kunstsutz ἐν Κρήτῃ καὶ ὅστις εἶχε διεξαγάγει καὶ ἀνασκαφὰς ἐκεῖ; ».

 Ὅπως καὶ στὴν ἐπιστολὴ πρὸς τὸν Κεραμόπουλλο τὸ 1947 ὁ Kraiker κάνει λόγο στὸ ἐδῶ ὑπόμνημά του μόνο γιὰ τὴν Kunstschutz, ὑπηρεσία ποὺ ἀνῆκε στὴ Wehrmacht ἀλλὰ δὲν εἶχε καμία δυνατότητα νὰ ἐπιδράσει στὶς ἀποφάσεις καὶ τὶς ἐνέργειες τῶν ἀμέτρητων στρατιωτικῶν μονάδων, ποὺ βρίσκονταν σκορπισμένες σ᾽ὁλόκληρη τὴν Ἑλλάδα. Κάθε μία ἐνεργοῦσε αὐτοβούλως σύμφωνα μὲ τὶς γενικὲς ὁδηγίες ποὺ εἶχε, ἐνεργοῦσε σὰν τοὺς πρεσβευτὲς τῆς ἐποχῆς πρὶν ἀπὸ τὴν ἐφεύρεση τοῦ ἀσυρμάτου. Ἡ ἴδια ἡ Ὀλυμπία, ἡ ὁποία ἦταν ὑπὸ τὴν προστασία! τοῦ Χίτλερ ἔγινε βάση στρατωνισμοῦ καὶ μέσα στὰ ἐρείπια κυκλοφορῦσαν τὰ τὰνκς καὶ τὰ φορτηγά. Ἡ Ἀκρόπολη, τὸ μνημεῖο τῶν μνημείων, γέμισε, ἔστω κι ἄν δὲν χρησιμοποιήθηκαν, μὲ κανόνια, ἄλλα βαρέα ὅπλα καὶ κατασκευές, καὶ χρησιμοποιήθηκε ἀπὸ τὰ στρατεύματα κατοχῆς, Γερμανοὺς καὶ Ἰταλοὺς σὰν νὰ βρίσκονταν σὲ λαϊκὴ ἀγορά. Ἀλλὰ ἔπρεπε νὰ διασκεδάζουν καὶ νὰ μορφώνονται παράλληλα οἱ στρατιῶτες τους μὲ τὶς ἐπισκέψεις τους στὴν Ἀκρόπολη, ἀφοῦ δὲν εἶχε ἀξιοθέατα ἡ Ἀθήνα.

Τέλος, ὁ Kraiker δὲν κάνει λόγο γιὰ τὶς μεγάλες καὶ συνεχεῖς καταστροφὲς μνημείων γιὰ στρατιωτικὲς κατασκευὲς καὶ γιὰ τὶς σκόπιμες καταστροφές, κανονιοβολισμούς, βομβαρδισμούς, πυρπολήσεις, χρήσεις ἐκκλησιῶν ὡς σταύλων, τὴν καταστροφή, ὡς τῆς Καρχηδόνας, τοῦ ἑβραϊκοῦ νεκροταφείου τῆς Θεσσαλονίκης, μιὰ ἀπὸ τὶς μεγάλες ζημίες γιὰ τὴν ἱστορικὴ γνώση τῆς πόλης. Τὸ συμπέρασμα εἶναι προφανές. Ἡ Kunstschutz ἦταν μία γραφειοκρατικὴ ὑπηρεσία τῶν Γερμανῶν ἀνάμεσα στὸ μέγα πλῆθος τῶν ἄλλων γερμανικῶν ὑπηρεσιῶν, δὲν εἶχε καμία ἰσχὺ καὶ δὲν ἀπέτρεψε τίποτα ἀλλά, πρέπει νὰ εἰπωθεῖ, δὲν ἔκανε ἡ ἴδια, πιθανῶς, κακό. Ἐκ τῶν ὑστέρων ὅμως ἀντὶ νὰ τηρήσουν σιγὴ καὶ νὰ ξεχαστεῖ καὶ ὁ τόμος Ζημίαι, θέλησαν νὰ ἀντιστρέψουν τὴν πραγματικότητα καὶ στὸ θέμα τῶν ἀρχαιοτήτων.

 

Β.Χ.ΠΕΤΡΑΚΟΣ

 

 

 

 

 

 

 

 

Ημερομηνία: 
10/11/2020
Είδος Ανακοίνωσης: 
Δελτία Τύπου